Ik hou van de polen

Neen, ik heb geen denigrerende fout gemaakt door polen met een kleine letter p te schrijven. Ik heb het dan niet over onze tot-nu-toch-nog-steeds EU collega’s die je hier het meest in vrachtwagencabines tegenkomt. Ik heb het over de polen die elkaars tegengestelde vormen. Zoals de Zuid- en de Noordpool. De ene met pinguïns en de andere met ijsberen. De ene met ijs op een landmassa en de ander een hoop ijs op water. Maar beiden koud, met veel ijs en beiden bedreigd.   Ze zijn er omdat onze aarde gepolariseerd is. Het magnetisch veld beschermt ons tegen een hoop ongemakken uit de ruimte. De zon schenkt ons energie om van te leven, maar zonder de polen zouden we er aan sterven. De polen geven ons ook richting. Ons kompas wijst ons de richting. En heel bijzonder: ze kunnen van plaats veranderen. Dat zou ons een pak ongemakken opleveren. Het gebeurt gelukkig niet te vaak.   Kortom, ik hou van polarisering. Het geeft richting aan ons leven. Tegenwoordig is polarisering een scheldwoord waarmee iemand een definitief superieur einde wil stellen aan een discussie. ‘U polariseert de boel,’ en voilà, daarmee is het oordeel geveld dat u beter kan zwijgen want anders bent u schadelijk. Criticasters, debatologen, opiniemakers, media, ja zelfs experts worden het zwijgen opgelegd door dit woord dat net zoveel schoonheid verbergt.  

De kracht van de retoriek

In mijn klassieke Latijn-Wiskunde-opleiding aan een bisschoppelijk college, benoemde men het laatste jaar nog als de retorica. In al onze taalvakken ging er dan aandacht naar het voeren van debat. De oude Latijnse redevoeringen van bv Catalina staan nog in mijn geheugen gegrift. Dat onze jonge leraar Nederlands ons de kans gaf vrijuit stelling in te nemen over eender welk maatschappelijk thema en die stelling vervolgens met woord en pen te verdedigen, is nog steeds een deugddoende herinnering aan mijn collegejaren.   Voor mij is een meningsverschil en het daaruit voortvloeiende debat, het zout op de aarde die me in staat stelt zelf een mening te vormen. Dat zout mag u trouwens letterlijk nemen. Niks zo smaakloos als een debat of praatprogramma waar geen uitgesproken meningen mogen botsen met elkaar. De fysica doet vandaag haar mooiste ontdekkingen door elementaire deeltjes keihard te laten botsen, maar in het maatschappelijk debat is het zoutloze pensée unique de norm geworden. Als het botst en klettert, dan polariseert men en is men verkeerd bezig, zegt men.   Ik ben het daar dus niet mee eens en ik hoop dat men mij vergeeft als ik daarmee de polen extra spanning oplever. De grote debatten van nu worden telkens mee gevoerd door wetenschappers en vaak zie ik hen zo onwetenschappelijk te werk gaan. Als ze later op fouten in hun vroeger discours verweten worden, doen ze beroep op voortschrijdend inzicht. Volkomen terecht trouwens want wetenschap die stil staat, is dode wetenschap. Dat is de fout die de katholieke kerk lang heeft gemaakt en volgens mij de reden waarom wetenschap en religie vaak nog tegenstanders in plaats van medestanders zijn. Een fout die nu door andere geloofsrichtingen trouwens herhaald wordt.  

Gedreven door voortschrijdend inzicht

Voortschrijdend inzicht komt bijna altijd door de vraag ‘klopt dit wel?’. Wetenschap wordt gedreven door de uitdaging van onwetendheid en de drang om die te vervangen door kennis. Het blijft mij daarom een raadsel waarom wetenschappers niet meer open staan voor mensen die hun uitkomsten in vraag durven stellen. Daaruit zouden net de mooiste meningsverschillen moeten ontstaan die leiden tot nieuwe kennis.   Voor mij is het niet anders in het maatschappelijk en dus ook politiek debat. Als de meeste partijen op elkaar gaan gelijken, dan is de overwinning bijna altijd voor de extremen die gewoon anders durven zijn. Gewoon anders is trouwens de titel van een schitterend boek van Marc Noppen, professor in de geneeskunde en CEO van UZ Brussel, die beschrijft hoe hij betere geneeskunde creëert door gewoon te vragen ‘kan dit anders?’.  

Politieke herverkaveling nodig na kerntakendebat

Politici weten dit ook wel en maken daardoor de fout om op bepaalde punten gewoon anders te zijn dan een ander. Open Vld koos op een congres ooit voor confederalisme en zwaartepunt bij de regio’s, maar durft nu het woord bijna niet uitspreken omdat dat nu nog het enige is waar ze anders mee kunnen zijn. Tenzij het voortschrijdend inzicht is, maar dat zou ik dan graag weer horen in een tegensprekelijk debat met woord en wederwoord.   Het grote debat wordt echter niet gevoerd en dat is het kerntakendebat. Wat zou ik graag daarin eens de clash der titanen zien die met vurig woord hun wereldbeeld verdedigen. Zonder de dooddoener ‘u polariseert’. Laat het net polariseren, dan weten we eindelijk waarvoor we kiezen. En ja, misschien stellen sommigen dan vast dat de onderlinge verschillen zo klein zijn, dat een herverkaveling in het politieke landschap zich opdringt omdat de breuken van vijftig jaar geleden niet meer de breuken van vandaag zijn. Voortschrijdend inzicht dankzij polarisatie.  

Geen haatstraat in het debat

Ik hou dus van polarisatie maar ik haat de haat. Ik heb een mening en ik vind niet dat iedereen die mening moet delen. Ik zoek mijn zakenpartners net uit op kwaliteit en meningen die van de mijne verschillen. Niet om dan altijd tot een complex compromis te komen. Dat bewaart wel de vrede, maar dan zit je vaak in de grijze, grote massa. Maar als de ene de andere kan overtuigen met argumenten, dan ontstaat een sterk front.   Om dat te bereiken is er echter één element nodig in de discussie: respect. Ik hou van mijn mening en ik vind het fijn als men dat respecteert. Respect is trouwens totaal iets anders dan instemming. Respect creëer je trouwens het best door zelf respect te tonen voor andere meningen, zonder dat je het er mee eens bent. Ik heb zelf oppositieleider geweest in een gemeenteraad en tijdens de zitting ging het ar nog al wel eens hard aan toe. Na de laatste hamerslag verhuisden we van het gemeentehuis naar gelagzaal ‘oud gemeentehuis’ en dronken we samen en lachten we om de beste opmerkingen. Dat kon omdat er respect was voor elkaar.   Polarisatie is voor mij dus geen probleem, maar eerder een deel van de oplossing. Leren met elkaar van mening verschillen met respect, dat ontbreekt. Goh, wat mis ik mijn leerkracht Nederlands uit de retorica. Hij zou het wel eens met een paar stevige woorden er kunnen in kloppen. Dat besefte ik 30 jaar geleden nog niet, maar nu wel. Voortschrijdend inzicht, weet u wel…